کودتا علیه دولت مصدق

در کودتای ۲۵ مرداد ۱۳۳۲ بنا بر نقشه سیا موسوم به تی پی آژاکس (حذف حزب توده) برای براندازی دولت مصدق، شاه فرمان عزل مصدق و نصب زاهدی را در اختیار کودتاچیان می گذارد. رئیس گارد شاهنشاهی، سرهنگ نصیری موظف میشود تا با محاصره خانه نخست وزیر فرمان را به وی ابلاغ کند. همچنین نیروهایی از گارد اقدام به بازداشت چند تن از وزرای دکتر مصدق ( دکتر فاطمی معاون نخست وزیر و وزیر امور خارجه- دکتر حق شناس وزیر راه - مهندس زیرک زاده نماینده مجلس و از رهبران حزب ایران ) میکنند. در همین زمان گروه هایی از نظامیان اقدام به اشغال مرکز تلفن بازار و تلاش به قطع ان می نمایند که موفقیت آمیز نبود. چراکه مصدق از طریق گروهی از این توطئه باخبر شده بود. گروه دستگیر کنندگان ستاد ارتش نیز که با هجوم به منزل تیمسار ریاحی و تبادل اتش و بانگهبان آنجا موفق به دستگیری دکتر فاطمی و مهندس حق شناس و مهندس زیرک زاده شده بودند به دلیل عدم حضور تیمسار ریاحی نمی توانند او رادستگیر کنند. بدین ترتیب نیروهای نگهبان نخست‌وزیری به سرپرستی سرهنگ ممتاز و سروان فشارکی، سرهنگ نصیری، فرمانده گارد و نیروهایش را خلع سلاح و بازداشت کردند.

در روز ۲۸ مرداد ماه ۱۳۳۲ حرکت دیگری بر ضد دولت انجام شد که این‌بار باعث سرنگونی دولت مصدق گشت. بنابر کتاب «ضدکودتا» نوشته مامور سیا کیم روزولت، او در این روز با خریدن فتوای برخی از روحانیون و همچنین دادن پول به ارتشیان، ولگردان و اوباش تهران آنها را به خیابان‌ها کشانید.در این عملیات ماشین های مستشاران امریکایی با انتقال نفرات گارد شاهنشاهی و ارتشیان تحت حمایت خود به منزل دکتر مصدق و پرداخت دلار به افراد فعال در کودتا باعث پیش روی این کودتا گردیدند امری که در کودتای 25 امرداد نا موفق بود . کودتاچیان توانستند خود را به خانه دکتر مصدق رسانده و پس از چندین ساعت نبرد خونین، گارد نگهبانی نخست وزیری را نابود کنند و خانه وی را پس از غارت کردن به آتش بکشانند. آنان همچنین زندانیان از جمله بقایی را آزاد کرده و مرکز رادیو را به اشغال در آوردند. تا بدین ترتیب نخست میراشرافی، نماینده مجلس ومصطفی کاشانی فرزند ایت الله کاشانی و سپس نمایندگان دیگر جریانات ضدمصدقی خطابه خود را انجام دهند و آنگاه سرلشکر زاهدی فرمان نخست وزیری خود را که شاه نوشته بخواند.

در روز ۲۹ مرداد دکتر مصدق و یارانش خود را به شهربانی تسلیم کردند. تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی، رژیم این روز را به عنوان یک جشن ملی با نام «قیام 28 مرداد» گرامی میداشت. بلافاصله پس از انقلاب آنرا با نام «کودتای آمریکایی 28 مرداد» در تقویم ثبت کردند. در سالهای اخیر برخی از پژوهشگران تاریخ معاصر دیدگاههای پیشین مبنی بر "کودتا بودن"، "آمریکایی بودن" یا "زیانبار بودن" رویداد 28 مرداد را به نقد کشیده اند. از اینان میتوان به دکتر علی میرفطروس، دکتر موسی غنی نژاد ، دکتر پیروز مجتهدزاده، دکتر جلال متینی، دکتر صادق زیباکلام، دکتر هوشنگ نهاوندی، دکتر عباس میلانی، فریدون مجلسی، داریوش بایندر محمدحسن سالمی، حمید شوکت و محمد قوچانی، در کنار چهره هایی چون ایرج امینی (فرزند علی امینی) ، دکتر محمود کاشانی (فرزند آیت الله کاشانی) ، و اردشیر زاهدی (فرزند سرلشکر زاهدی) اشاره کرد. حال آنکه پژوهشگران دیگری چون دکتر یرواند آبراهامیان، دکتر همایون کاتوزیان، محمد علی موحد، سرهنگ غلامرضا نجاتی و مسعود بهنود در گذشته یا اکنون به این نقدها پاسخ داده اند. عمده این بحثها به ویژه به درباره قانونی بودن و نبودن اقدام شاه در عزل نخست وزیر، و کار مصدق، در برگزاری رفراندوم و به تعطیلی کشاندن مجلس بوده است. همچنین دیدگاههای پژوهشگران خارجی چون مارک گازیورسکی، استیون کینزر و زندگینامه ماموران امنیتی انگلیس و آمریکا چون دونالد ویلبر و کرمیت روزولت درباره میزان نقش آمریکا در رویدادهای سال ۱۳۳۲ مورد مناقشه قرار گرفته است.

منبع : ویکی پدیا